Sunnudagurinn 12. júlí
Ferðalög þurfa ekki að vera löng, hvorki í tíma né rúmi. Þau geta meira að segja verið örstutt í huganum. Sumarið er tíminn til hvers kyns ferðalaga og því koma hér þrír sumarlegir molar sem allir eiga það sameiginlegt að lokka lesendur okkar í Mosfellsbæ- og dal og enn lengra í huganum og bjóða upp á angan gamalla bóka og tíma, nýrrar uppskeru og íslenskra jurta.
Ilmsýning
Ilmbanki íslenskra jurta,
Nordic Angan, Álafossvegi 27, bakhús, Mosfellsbæ.
Opinn laugardaga og sunnudaga kl. 12–17.
Á HönnunarMars í nýliðnum júní opnaði sýning sem lætur lítið yfir sér í bakhúsi í Álafosskvos í Mosfellsbæ. Þar höfðu áður þær Sonja og Elín, sem standa á bak við Nordic Angan komið sér fyrir með starfsemi sína. Þó sýningin sé ekki fyrirferðamikil er hún í raun risastór því í litlum hliðarsal í bakhúsinu við ána í kvosinni er hægt að fara í ferðalag út í móa, upp á fjöll, niður í fjöru, aftur í tímann til Ísafjarðar, jafnvel út á hvannabreiður Hornstranda.
Sýningin Ilmbanki íslenskra jurta er eins og nafnið gefur til kynna safn af lyktum sem eru sóttar í náttúruna. Þarna er að finna eimaðan ilm af blóðbergi, ætihvönn, spánarkerfli... Sýningunni má skipta upp í nokkra hluta. Hjarta hennar er stórt borð í miðjum salnum þar sem sjálfur banki jurtanna er. Á vegg þar við hliðina eru glæsileg skógarlungu sem Guðný Hafsteinsdóttir, leirlistarkona hefur skapað. Við hlið þeirra er hin goðsagnakennda ilmsturta sem við kynntumst fyrst á HönnunarMars 2019. Að lokum hafa skaparar sýningarinnar útbúið ilmmyndir, minningar eða það sem þær kalla uppskriftir að augnablikum. Ein vakti sérstaka ánægju okkar. Bauð upp á tímaferðalag í gamalt hús við Aðalstræti á Ísafirði, nýbakaðar kringlur úr bakaríinu, kaffi, tóbak og reyndar smá sagga.
Er hægt að hugsa sér betri banka en Ilmbanka? Við mælum heilshugar með því að áskrifendur okkar láti þetta ekki framhjá sér fara. Í þessum banka þarf ekki að bóka tíma með þjónustufulltrúa, bara mæta og leggja inn á eigin reikning. Á leiðinni út er tilvalið að staldra við í litlu búðinni og taka með sér einhverja af þeim frábæru afurðum sem Nordic Angan hefur þróað og framleitt. Í dag erum við sérstaklega hrifin af nýja blóðbergssjampóstykkinu. Bæði fyrir sturtuna en líka bara í línskápinn.
Við erum að hlusta
Nú sem endranær er tónlist Morricones á fóninum hjá okkur. Við fögnum sjaldgæfu tækifæri til að heyra Selmasongs á tónleikum í Eldborg og hlustum á ýmsa fleiri slagara úr bíómyndum, nýjum og gömlum. Þar á meðal auðvitað Diddú úr Mosó syngja um Stellu í orlofi.
Heimsókn á Gljúfrastein
Stofutónleikar: Tríó lúðrasveit
Gljúfrasteini, Mosfellsdal.
26. júlí kl. 16.
Við sem höfum alist upp úti á landi könnumst vel við að á sumrin bar oft gesti að garði sem áttu leið um og þótti sjálfsagt að heilsa upp á vini og ættingja eða kunningja. Einhverjir kannast jafnvel við sögur að austan um að opnun hringvegarins 1974 hafi kallað hálfgerða gestaánauð yfir Austfirðinga. Sögur af tíðum gestakomum hafa líka verið sagðar af Gljúfrasteini í Mosfellsdal. Það ku hafa verið gestkvæmt hjá þeim Auði og Halldóri. Sjálfsagt mörgum boðið en einhverjir líka boðað komu sína, jafnvel konungar.
Ég geri ráð fyrir að oft hafi verið glatt á hjalla í gestaboðum þar líkt og annarsstaðar. Maður er jú manns gaman. Mér dettur til að mynda í hug að það hefði verið gaman að vera fluga á vegg þegar heimsþekkta tónlistarmenn bar að og léku á stofutónleikum.
Það var vel til fundið þegar Auður ákvað að yfirgefa Gljúfrastein, að þjóðin eignaðist húsið og í kjölfarið gæfist öllum tækifæri til að koma þangað í heimsókn. Fyrir utan að vera heimili Halldórs og Auðar er þetta íslenskt heimili eftir miðja 20. öld og varðveislunnar virði sem slíkt. Þetta er auðvitað ekki venjulegt heimili; sagan, myndlist og húsgögn í sérflokki. Þó barn síns tíma og ber samtíma sínum sterkt vitni. Húsið teiknaði Ágúst Pálsson (fyrst sem prófessorabústað í Reykjavík) sem varð kannski þekktastur fyrir að teikna Neskirkju og valda Jónasi frá Hriflu hugarangri enda ekki pláss fyrir þannig nútímahönnun á Íslandi, hann var meira fyrir Guðjón. Byggingarnefndin leitaði þá til hins finnska Eliel Saarinen (sem er fyndið því hann er einmitt einskonar Guðjón þeirra Finna). Saarinen lofaði hönnun Ágústs og þar við sat. Byggingarnefnd Neskirkju var ekki ein um að leita ráða hjá Saarinen því það höfðu borgir á borð við Tallin og Búdapest einnig gert sem og Helsinki. En það er allt önnur saga.
Í anda fyrri eigenda hefur verið efnt til stofutónleika á Gljúfrasteini frá 2006. Alla sumarsunnudaga fyllast stofurnar af tónleikagestum og tónlistarmenn af ýmsum gerðum koma fram.
Við mælum hér með heimsókn í þetta merka hús – fúnkis í sveit. Við mælum með stofutónleikum á sunnudagseftirmiðdegi 26. júlí þegar spánýtt tríó sem verður spennandi að fylgjast með treður upp. Tríó lúðrasveit skipa Arngunnur Árnadóttir, klarínettuleikari, Björg Brjánsdóttir flautuleikari og Bryndís Þórsdóttir fagottleikari. Þær eru allar í fremstu röð ungra einleikara á Íslandi, Arngunnur leiðandi klarínett Sinfóníunnar og ekki langt frá henni situr Bryndís alla jafna og spilar í fagottdeildinni. Björg sést líka æ oftar á sviðinu með þeim stöllum og hljómsveitinni allri.
Þessi hljóðfærasamsetning, flauta, klarínett og fagott, er ekki algeng. Því eru á efnisskránni gamlar og nýjar útsetningar af verkum eftir Debussy og Mozart sem hafa verið útsettar fyrir þessi þrjú fallegu tréblásturshljóðfæri.
Tónleikarnir hefjast kl. 16. Miðasalan fer fram við innganginn og því ráðlagt að gefa sér tíma, mæta snemma. Leggja bílnum spölkorn frá og eiga inni fyrir stuttri gönguferð, kaupa miðann, skoða garðinn, dreyma um sprett í lauginni, ganga um húsið, glugga í glóðvolgt fréttabréf sem þá er nýrunnið í pósthólfið þitt og drekka í sig umhverfið. Getur ekki klikkað.
Markaður og sumarleg máltíð
Markaðurinn,
Mosskógum í Mosfellsdal.
Laugardaga í júlí, ágúst og fram í september kl. 12–15.
Sem betur fer er allskonar framleiðsla á grænmeti, berjum og jafnvel ávöxtum að aukast á Íslandi. Þetta gerist ekki bara á stórum framleiðslubæjum heldur einnig á minni bæjum og jafnvel í þéttbýli. Okkur langar að mæla með enn einu stoppinu í Mosfellsbæ. Það er markaðurinn að Mosskógum í Mosfellsdal. Hann er reyndar bara á laugardögum (ekki sunnudögum eins og tónleikarnir að Gljúfrasteini en safnið auðvitað opið á laugardögum líka) og stendur frá júlíbyrjun fram í september ár hvert. Markaðurinn var fyrst haldinn sumarið 2002 og hefur því slitið barnskónum.
Á markaðnum bjóða ræktendur og framleiðendur í nágrenninu uppskeru til sölu. Þarna er hverskonar kál og rótargrænmeti í boði auk þess sem einhverjir dalbúar selja sultur og mauk úr heimaeldhúsum. Úrvalið eykst eftir því sem líður á sumarið og núna má krækja sér í dísæt jarðarber og ilmandi rósir frá Dalsgarði, silung frá Heiðabæ og nýbakaðar bagettur. Stemmningin að Mosskógum þessa laugardaga er ljúf og góð og tilvalið stopp í dagsferð frá Reykjavík.
Ætli sumarlegasti kvöldverðurinn sé ekki grillaður silungur og litríkt salat. Við mælum eilítilli sumarmáltíð, silungi með ofnbökuðu blómkáli og litríku salati, framreitt með rabarbaragosi og rabarbaraböku í eftirrétt. Nælið ykkur í eins og eitt silungsflak á mann, ferskar kryddjurtir, blómkál og úrval af því salati sem er í boði. Þeim mun fleiri litir þeim mun betra. Auðvitað jarðarber og rósir líka sem fara með í salatið og smá rabarbara ef bleik saft eða safaríkt crumble talar til ykkar og þið eigið stund til að dúlla í eldhúsinu.
Drykkurinn og eftirrétturinn:
Til að gera saft þarf að skera rabarbarann í bita, setja í pott ásamt sykri eftir óskum og láta vatn flæða vel yfir. Gott er að hafa nokkuð vel af sykri og láta krauma drjúga stund (klukkustund eða svo) og sía svo úr pottinum í gegnum tauklút eða fínt sigti. Saftina er best að kæla og kjörið að þynna með sódavatni og framreiða með klökum og eins og einni fjólu. Til að gera crumble þarf að smyrja eldfast mót, skera rabarbarann í munnbita, blanda jöfnu magni af hveiti, sykri og smjöri með höndunum (t.d. 100 g af hverju í nokkuð stórt mót fyrir 4–6 manns). Setja rabarbarann (og e.t.v. nokkur jarðarber eða aðra sæta ávexti) í mótið og mylja deigið yfir. Setjið í ofn á 175°C og bakið þar til deigið er orðið gullið. Syndsamlega góður sumareftirréttur borinn fram með vanilluís eða rjóma. En hugum þá að aðalréttinum á meðan eftirrétturinn mýkist og bakast í ofninum.
Silungurinn og meðlætið:
Blómkálið er tekið í sundur, tré fyrir tré. Litli skógurinn er umvafinn mjög hóflegu magni af ólívuolíu og settur án nokkurs annars á plötu og í ofninn á 150°C í 45-60 mínútur. Trén ættu að ná fram sætu bragði, verða mjúk og halda ljósa litnum sínum. Ferskt nýræktað salat beint frá bændum í dalnum nýtur sín langbest með smá skvettu af bestu ólívuolíu hússins og ferskum sítrónusafa og smávegis af mildu sjávarsalti. Jarðarberin eru skorin í þægilega munnbita og einnig annað sem þið hafið gripið með ykkur og setjið í salatið ásamt nokkrum rósablöðum eða öðrum gómsætum ætiblómum sem verða á vegi ykkar; fjólur, kamilla, skjaldflétta, graslauksblóm, spínatblóm eða morgunfrú svo einhver séu nefnd. Fátt er ljúfara í munni en mjúk blóm.
Umvefjið hvert silungsflak eilítilli olíu og látið liggja aðeins með fersku kryddjurtunum þar til hann er settur á funheitt grillið eða í heitan ofn í fáar mínútur á hvorri hlið, roðið fyrst frá hitanum og svo að hitanum í lokin svo það verði brakandi gott. Smá salt fyrir þá sem vilja. Silungurinn er það síðasta sem þið útbúið og huga skal að því að allt sé tilbúið þegar hann er framreiddur og matargestir tilbúnir að skála í rabarbarasaftinni og njóta kvöldverðarins.
Fjólur í reykvískum garði. Fallegar til skrauts og sérlega bragðgóðar.
Í matargerð er gæfulegt að nota hendurnar (vel þvegnar auðvitað) frekar en áhöld þar sem við á, til dæmis til að umlykja matinn í olíu, hvort heldur er silunginn, blómkálið eða salatið eða hnoða deigið saman. Þannig vandar maður best til verksins, dreyfir olíunni og kryddunum sem jafnast og eins getur gjörðin fært gestgjafanum ró, ánægju og tengingu við jörðina og afurðirnar og þannig við gestina sem koma til með að njóta þeirra. Þannig leggur kokkurinn sitt af mörkum við að heiðra þessar góðu gjafir og fylgja þeim af alúð í borðhaldið. Sem endranær eykur fallegt borð á ánægju borðhaldsins og á þessum bjartasta tíma ársins liggur beinast við að grípa til dúks sé hann til staðar og týna nokkur blóm í garðinum og setja í vasa eða dreyfa á borðið eða sérhvern disk.
Verði ykkur sumarið að góðu,
Edda og Greipur